Χαλκίδα

Πόλη (51.646 κάτ.) της Εύβοιας, πρωτεύουσα του νομού. Είναι χτισμένη στη δυτική ακτή του νησιού και στο πλησιέστερο σημείο της (περίπου 40 μ.) προς την ακτή της Βοιωτίας (όπου άλλωστε έχει απλωθεί η X. και όπου υπάρχει και ο σιδηροδρομικός σταθμός) από την οποία χωρίζεται με τον πορθμό του Ευρίπου ή Χαλκιδικό και συνδέεται οδικώς με κινητή γέφυρα. Στον δήμο Χαλκιδέων υπάγεται και το μικρό ακατοίκητο νησί Πασάς. Η μικρή απόσταση της X. από την Περιφέρεια Πρωτευούσης (93 χλμ.) με την οποία τη συνδέει η εθνική οδός Αθηνών - Θεσσαλονίκης και σιδηρόδρομος, την κατέστησαν πόλο έλξης πολλών νέων βιομηχανικών μονάδων, ιχθυόσκαλας, τουριστικών εγκαταστάσεων κλπ. Η X. είναι πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας (1.743 τ. χλμ.). Ιστορικά στοιχεία, μνημεία. Εξαιτίας της επίκαιρης θέσης της, η X. διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο σε όλη την ιστορική της πορεία. Κτίσμα, κατά την παράδοση, των Φοινίκων, ήταν η μια από τις δύο μεγάλες πόλεις της Εύβοιας κατά την αρχαιότητα· η άλλη ήταν η Ερέτρια. Οι δυο πόλεις πολέμησαν επανειλημμένα για την κυριαρχία του νησιού και η ιστορία τους συνδέεται οπωσδήποτε με τη γενικότερη ιστορία της Εύβοιας. Κατά τον 7o αι. π.Χ. η X. αναπτύχθηκε τόσο, ώστε στέλνει αποίκους στη Χαλκιδική (στην ευβοϊκή πόλη οφείλει την ονομασία της η μακεδονική χερσόνησος), στην Ιταλία και στη Σικελία. Νέα ανάπτυξη θα γνωρίσει όταν οι Πέρσες θα κατασκάψουν την Ερέτρια (490 π.Χ.), θα την καταλάβουν όμως σύντομα οι Αθηναίοι και μετά τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) οι Μακεδόνες. Αργότερα θα περιέλθει και αυτή στους Ρωμαίους (146 π.Χ.). Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες, και μάλιστα ο Ιουστινιανός, θα την προσέξουν ιδιαίτερα και θα την οχυρώσουν όπως θα κάνουν αργότερα και οι Φράγκοι (την πήραν το 1205) και οι Βενετοί (1258), που την καθιστούν σταθμό και ορμητήριο του στόλου τους, και οι Τούρκοι (1470 – 1833), και θα διατηρήσουν την παλιά οχυρή μορφή της. Η πόλη περιβαλλόταν από ισχυρό τείχος με πολλούς πύργους και τάφρο. Στο μέσο εξάλλου του πορθμού, στο σημείο περίπου όπου βρίσκεται σήμερα το ακρόβαθρο της γέφυρας στη βοιωτική ακτή, βρισκόταν το φρούριο του Ευρίπου, συνδεόμενο με γέφυρες με τη X. και με τη Βοιωτία. Από όλα αυτά τα oχυρώματα σήμερα δεν σώζεται τίποτα: κατεδαφίστηκαν στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αι., με αποτέλεσμα να χαθεί η ιστορική φυσιογνωμία της πόλης· σώζονται μόνο, στο μουσείο, οι ανάγλυφοι λέοντες του Αγίου Μάρκου, που η Βενετία είχε εντειχίσει στο φρούριο. Μοναδικό φρουριακό κατάλοιπο σώζεται το τουρκικό κάστρο του Καράμπαμπα, στην απέναντι βοιωτική ακτή, κτίσμα της δεκαετίας 1680-90. Πρόκειται για ένα μικρής κλίμακας κάστρο, επιμήκους σχήματος, με δύο μεγάλους προμαχώνες –ένα στην Α και ένα στη Δ– και δύο μικρότερους στον Bορρά και στον Nότο. Το σύνολο διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση. Αξιοπρόσεκτος είναι ο δυτικός προμαχώνας, επταγωνικής κάτοψης, επιμελημένης κατασκευής, με δεξαμενή νερού στο κέντρο και δύο εσωτερικούς περιμετρικούς διαδρόμους κυκλοφορίας. Σημαντικό μνημείο της X. είναι η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, παλαιοχριστιανική βασιλική του τέλους του 5ου ή των αρχών του 6ου αι. μ.Χ. (δύο μόνο άλλες παλαιοχριστιανικές βασιλικές υπάρχουν στην Ελλάδα: της Aχειροποιήτου και του Αγίου Δημητρίου, στη Θεσσαλονίκη), την οποία όμως μετασκεύασαν οι Φράγκοι σε ναό καθολικού δόγματος, με πολλά δικά τους αρχιτεκτονικά στοιχεία. Στην πόλη σώζεται επίσης το τουρκικό τζαμί, που σήμερα χρησιμοποιείται ως μουσείο. Στη X. γεννήθηκε ο Νίκος Σκαλκώτας. Πορθμός του Ευρίπου ή Χαλκιδικός. Θαλάσσια λωρίδα μήκους και πλάτους περίπου 40 μ., που χωρίζει την Εύβοια από τη Βοιωτία, μπροστά από τη Χαλκίδα και είναι ιδιαίτερα γνωστή για το παλιρροϊκό φαινόμενο που συμβαίνει εκεί: περίπου κάθε 6 ώρες το ρεύμα του νερού αλλάζει κατεύθυνση (B-N και N-B) με ολιγόλεπτο διάστημα ηρεμίας μεταξύ των αλλαγών. Οι κανονικές αυτές αλλαγές διαρκούν επί 23-24 ημέρες, μεσολαβεί μετά ένα διάστημα 5-6 ημερών κατά το οποίο μπορεί και να μην υπάρξουν αλλαγές του ρεύματος ή και να υπάρξουν αρκετές, αλλά ακανόνιστης διάρκειας και ταχύτητας, και ύστερα το φαινόμενο επαναλαμβάνεται. Η ερμηνεία του φαινομένου, που ακολουθεί τους νόμους της παλίρροιας, είχε απασχολήσει και τους αρχαίους Έλληνες, ειδικότερα τον Αριστοτέλη και τον Ερατοσθένη. Ιστορική φωτογραφία της Χαλκίδας. ΧΑΛΚΙΔΑ Το κάστρο του Καράμπαμπα στη βοιωτική ακτή: τουρκικό κτίσμα του 1680-90, είναι το μόνο κατάλοιπο από την αρτιότατη οχύρωση της πόλης.

* * *

η, Ν

βλ. χαλκίς.